جناس

جناس و انواع آن

دانش های زبانی و ادبی

جناس

گاهی دو یا چند کلمه ای که در کلام به کار می روند چنان از یک جنس به نظر می رسند که گویی از یک ریشه اند.

جناس به دو گونه ی عمده تقسیم می شود:                    

1. جناس تام               2. جناس ناقص. 

1.  جناس تام

  دو واژه ی جناس یکی هستند اما دارای معنی متفاوتی هستند.

- «برادر که بند خویش است نه برادر،نه خویش است.»

خویش اول به معنی«خود» و دومی به معنی«خویشاوند» است.

به عبارت دیگر دو واژه،در تعداد و ترتیب واج ها یکسان هستند.

شانه/شانه،گور/گور،گوی/گوی،باز/باز،چنگ/چنگ

-    بر دوخته ام دیده چو باز از همه عالم

  تا دیده ی من بر رخ زیبا ی تو باز است

 «حافظ»

باز اول به معنی«پرنده ی شکاری» و باز دومی«گشاده» است.

-       بهرام که گور می گرفتی همه عمر

  دیدی که چگونه گور بهرام گرفت                    

گور اولی به معنای«گور خر» و گور دومی به معنای«قبر» است.

-        با زمانی دیگر انداز،ای که پندم می دهی

 کاین زمان گوش بر چنگ است و دل در چنگ نیست                                              

                                                         «سعدی»

چنگ نخست یعنی آلت موسیقی و دومی به معنی دست است.

به این نوع جناس در زبان شناسی،هم آوایی-هم نویسی می گویند.

.جناس ناقص:

جناس ناقص خود به سه نوع تقسیم می شود:

الف- جناس ناقص حرکتی

دراین نوع جناس صامت های دو واژه شبیه به هم هستند امّا مصوّت های آنان با هم متفاوت است.

ب- جناس ناقص اختلافی

اختلاف دو کلمه در حرف اوّل،وسط یا آخر است.

ج- جناس ناقص افزایشی

اختلاف دو واژه در تعداد حروف است که این افزایش ممکن است در اوّل،وسط و یا آخر باشد.