ارایه

در دو پست سعی میکنم بیشتر ارایه های ادبی را با مثال براتون بنویسم

آرایه های ادبی

واج آرایی

واج آرایی ( نغمه ی حروف ) : تکرار یک واج ( صامت یا مصوت ) است ، در کلمه های یک مصراع یا یک بیت ‏یا عبارت نثر به گونه ای که کلام را آهنگین می کند و آفریننده ی موسیقی درونی باشد و بر تاثیر سخن ‏بیفزاید این تکرار آگاهانه ی واج ها را « واج آرایی » گویند . ‏

مثال : خیال خال تو با خود به خاک خواهم بر

که تا زخال تو خاکم شود عبیر آمیز

توضیح : در این بیت از حافظ تکرار واج « خ » باعث ایجاد موسیقی درونی شده است . ‏

سجع

آوردن کلماتی در پایان جمله های نثر که در وزن یا حرف یا حرف آخر یا هر دو ( وزن و حرف آخر ‏‏) با هم یکسان باشد . ‏

نکته ۱ : سجع در کلامی دیده می شود که حداقل دو جمله باشد یا دو قسمت باشد . ‏

نکته ۲ : سجع باعث آهنگین شدن نثر می شود به گونه ای که دو یا چند جمله را هماهنگ سازد . ‏

نکته ۳ : سجع در نثر حکم قافیه در شعر را دارد . ‏

مثال : الهی اگر بهشت چون چشم و چراغ است بــی دیــدار تــو درد و داغ اســت‏‏

مثال : منت خدای را عـزووجل که طاعتـش موجب قـربت است و به شکر اندرش مزید نعمت . ‏

توجه : به نثر مسجع ، نثر آهنگین نیز می گویند . ‏

‏ انواع سجع

(‏ قسمت انواع سجع وترصیع برای مطالعه است)

الف ) سجع متوازن : آن است که کلمات سجع فقط در وزن اشتراک داشته دارند . ‏

مثال : ۱)ملک بی دین باطل است و دین بی ملک ضایع . ‏

۲) طالب علم عزیز است و طالب مال ذلیل.

توضیح :در هر دو عبارت هر دو کلمه از نظر امتداد هجا یکسان هستند لذا هموزن اند.

ب ) سجع مطرف : آن است که کلمات سجع فقط در حرف یا حروف پایانی با هم اشتراک دارند . ‏

مثال : محبت را غایت نیست از بهر آنکه محبوب را نهایت نیست . ‏

توضیح : کلمه ی « غایت » دارای دو هجا و کلمه ی « نهایت » دارای سه هجا می باشد پس دو کلمه هم وزن ‏نیستند بلکه فقط در حرف آخر مشترک اند . ‏

ج ) سجع متوازی : به سجعی گفته می شود که کلمات سجع هم در حرف پایانی و هم در وزن یکسان می ‏باشند ‏

مثال : الهی عبدالله عمر بکاست اما عذر نخواست

توجه : از آن جایی که سجع متوازی ، زیباتر و خوش آهنگ تر است و

در متون فارسی کاربرد بیشتری دارد . ‏لذا شناخت این نوع سجع برای دانش آموزان عزیز با اهمّیّت تر می باشد

نمونه های برتر آثار مسجع : مناجات نامه خواجه عبدالله انصاری ( قرن پنجم ) ا سعدی در « گلستان » ، جامی در « بهارستان » ، نصرالله منشی در « کلیله و دمنه » آن را به حد ‏کمال خود رساندند ‏

ترصیع ‏

آن است که کلمات مصراعی با مصراع دیگر یا جمله ای با جمله ی دیگر ، در وزن و حروف پایانی یکسان ‏باشد

( غیر از واژگان تکراری بقیه کلمات با هم سجع متوازی دارند . ) ‏

مثال ۱ : ای منــور بـه تـو نجـوم جـلال

وی مقـرر بـه تـو رسـوم کمـال ‏

مثال ۲: باران رحمت بی حسابش همه را رسیده و خوان نعمت بی دریغش همه جا کشید.

جناس ‏

آوردن کلماتی است در شعر و نثر که از نظر معنی کاملاً متفاوت اند اما از نظر شکل ظاهری و تلفظ هم جنس به نظر می رسند و ‏گاهی اختلافشان فقط در یک واج است . ‏

‏« انواع جناس »‏

الف) جناس تام : آن است که دو کلمه جناس از نظر شکل ظاهری و تلفظ کاملاً یکسان ، اما از جهت معنی با ‏هم فرق دارند . ‏

مثال : عشـق شـوری در نهـاد ما نهـاد

جـان مـا در بوتــه ی سـودا نهــاد ‏

‏ بهـرام که گور می گرفتی همه عمر

دیدی که چگونه گور بهـرام گرفت ‏

نکته : جناس هم در شعر و هم در نثر به کار می رود . ‏

ب ) جناس ناقص : که انواعی دارد:

۱- جناس ناقص اختلافی

۲- جناس ناقص حرکتی

۳- جناس ناقص افزایشی‏

‏۱- جناس ناقص اختلافی : آن است که دو کلمه جناس در حرف اوّل ، وسط یا آخر با هم اختلاف داشته ‏باشند . ‏

مثال : نهادند آوردگا هی چنان

که کم دیده باشد زمین و زمان

مثال : (بخت ، رخت –گلزار،گلنار–جان،جام )

۲- جناس ناقص حرکتی :

مثال : بایدبه مژگان رُفت گردازطورسینین

بایدبه سینه رَفت زینجا تا فلسطین

۳- جناس ناقص افزایشی : آن است که دو کلمه جناس علاوه بر معنی ، در تعداد حروف نیز متفاوت اند ‏بطوری که یکی از کلمات جناس حرفی در اوّل ، وسط یا آخر نسبت به کلمه های دیگر اضافه دارد . ‏

مثال : ده روز مهر گردون افسانه است وافسون

نیکی به جای یاران فرصت شما یارا

چو پرد ه دار به شمشیرمی زند همه را

کسی مقیم حریم حرم نخواهد ماند

مثال : (شکوه ، کوه –نام،نامه–دوست،دست)